پدیدارشناسی خودمهارگری دینی نوجوانان در موقعیت خشم

نوع مقاله : تخصصی

نویسنده

استادیار،گروه روان‌شناسی، مؤسسه آموزش عالی اخلاق و تربیت، قم، ایران.‏

چکیده

پژوهش حاضر درصدد آن بود که خودمهارگری مبتنی بر منابع اسلامی در موقعیت خشم در میان نوجوانان شهر قم را پدیدارشناسی نماید. برای پدیدارشناسی خودمهارگری مبتنی بر آموزه‌‌های اسلامی در نوجوانان از ابزار مصاحبه نیمه‌‌سازمان‌‌یافته، استفاده شد. پرسش‌‌های مصاحبه بر اساس متون دینی تنظیم گردید و روایی محتوایی مؤلفه‌‌های استخراج شده و متن پرسش‌‌های مصاحبه به تأیید کارشناسان رسید. برای اجرای مصاحبه یک گروه نمونه شامل 123 نفر از دانش‌‌آموزان پسر 13 تا 18 ساله مدارس شهر قم، با روش نمونه‌‌برداری خوشه‌‌ای انتخاب گردید. پس از اجرای مصاحبه، چهار کارشناس، متن مصاحبه را نمره‌‌گذاری کردند. برای تحلیل متن مصاحبه‌‌ها از روش تحلیل محتوای کیفی و کمی بهره گرفته شد. بر اساس مبانی نظری که از منابع دینی برداشت شد، 5 سطح برای خودمهارگری به دست آمد.. سطح اول نبود خودمهارگری یا خودمهارگری ضعیف، سطح دوم خودمهارگری شخصی - اجتماعی، سطح سوم خودمهارگری خداگرایانه نظری با التزام عملی ضعیف، سطح چهارم خودمهارگری خداگرایانه نظری - عملی مبتنی بر خوف و رجاء الهی و سطح پنجم خودمهارگری خداگرایانه نظری - عملی حُبّی. بر اساس یافته‌‌ها به نظر می‌‌آید که با افزایش سن، نمره کلی خودمهارگری دینی در موقعیت خشم افزایش نمی‌‌یابد، ولی در مؤلفه‌‌های شناختی و عاطفی - هیجانی دو زیرمرحله می‌‌توان برای نوجوانی تصور کرد. در زیرمرحله دوم نوجوانی (16 تا 18 سال)، نوجوانانی که خودمهارگری دارند، در مقایسه با زیرمرحله اول (13 تا 15)، پاسخ‌‌های سطح بالاتر و تحول یافته‌‌تر می‌‌دهند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Phenomenological Study of Religious Self-Control in Adolescents in Situations of Anger

نویسنده [English]

  • Abdolahad Eslami
Assistant Professor, Department of psychology, Institute of Ethics and Education, Qom, Iran.‎
چکیده [English]

The present study aimed to explore the phenomenon of religious self-control based on Islamic sources in situations of anger among adolescents in the city of Qom. To examine this form of self-control grounded in Islamic teachings, a semi-structured interview was employed. The interview questions were designed according to religious texts, and the content validity of the extracted components and interview script was confirmed by experts. For conducting the interviews, a sample group of 123 male students aged 13 to 18 from schools in Qom was selected using the cluster sampling method. After conducting the interviews, four experts scored the interview texts. Both qualitative and quantitative content analysis methods were used to analyze the responses. Based on the theoretical framework derived from Islamic sources, five levels of self-control were identified: Level 1: Absence or weakness of self-control. Level 2: Personal-social self-control. Level 3: Theoretical God-oriented self-control with weak practical commitment. Level 4: Theoretical-practical God-oriented self-control based on divine fear and hope. Level 5: Theoretical-practical God-oriented self-control rooted in divine love. According to the findings, it appears that with increasing age, the overall score of religious self-control in situations of anger does not necessarily rise. However, within the cognitive and emotional-affective components, two sub-stages of adolescence can be identified. In the second sub-stage (ages 16 to 18), adolescents with self-control provide higher-level and more developed responses compared to those in the first sub-stage (ages 13 to 15).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Self-control
  • Islamic sources
  • development
  • anger
  • adolescence

مراجع

* قرآن کریم، (1378)، ترجمه: ناصر مکارم شیرازی، قم: انتشارات مدرسه الامام علی بن ابی‌طالب×.
** نهج البلاغه، (1395)، سید رضی، محمدبن حسین، ترجمه: محمد دشتی، تهران: پیام عدالت.
ابن ابى الحدید، عزالدین عبدالحمید. (1404 ق). شرح نهج البلاغه (20 جلدی). قم: انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشى نجفی&.
اسلامی، عبد الاحد. (1398). خودمهارگری در منابع اسلامی و بررسی تحول آن در دوره نوجوانی. رساله دکتری رشته: روان‌شناسی مؤسسه آموزشی ـ پژوهشی امام خمینی&.
اسلامی، عبدالاحد؛ احمدی، محمدرضا؛ نوذری، محمود نوذری و بشیری، ابوالقاسم. (1400). معادل‌یابی و شناسایی مؤلفه‌ها و سازوکارهای خودمهارگری در منابع اسلامی. روان‌شناسی و دین. 14(پیاپی ۵۴). صص 7-28.
بیابانگرد، اسماعیل. (1379). روان‌‌شناسی نوجوان (چاپ چهارم). تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
پسندیده، عباس. (1388). غنچه‌‌های شرم؛ نگاهی نو به مفهوم حیا. قم: دارالحدیث.
پسندیده، عباس. (1389). اخلاق‌‌پژوهی حدیثی (چاپ دوم). تهران: سمت و دارالحدیث.
جراره، جمشید. (1392). جریان‌‌های فکری و عاطفی کودکان و نوجوانان. تهران: آوای نور.
حلوانی، حسین بن محمد. (1408ق). نزهة الناظر و تنبیه الخاطر. قم: مدرسه امام مهدی#.
دادستان، پریرخ. (1386). روان‌‌شناسی مرضی تحولی از کودکی تا بزرگسالی (ج 2، چاپ ششم). تهران: سمت.
دبس، موریس. (1388). مراحل تربیت (مترجم: محمدعلی کاردان، چاپ دوازدهم). تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران.
رفیعی هنر، حمید. (1390). ساخت مقیاس خودمهارگری بر اساس منابع اسلامی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد روان شناسی. قم: مؤسسه امام خمینی&.
رفیعی‌هنر، حمید. (1395). روان‌‌شناسی مهار خویشتن با نگرش اسلامی. قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی&.
سرمد، زهره؛ بازرگان، عباس و حجازی، الهه. (1387). روش‌‌های تحقیق در علوم رفتاری (چاپ شانزدهم). تهران: نشر آگه.
سیف، علی‌‌اکبر. (1390). ساختن ابزارهای اندازه‌‌گیری متغیرهای پژوهشی در روانشناسی و علوم‌‌تربیتی. تهران: نشر دیدار.
شجاعی، محمد صادق. (1388). درآمدی بر روان‌‌شناسی تنظیم رفتار با رویکرد اسلامی. قم: سازمان چاپ و نشر دارالحدیث.
عباسی، مهدی؛ عباس، پسندیده. (1396). مفهوم‌‌شناسی در مفاهیم دینی با رویکرد روان‌‌شناختی: مراحل و شیوۀ اجرا . پژوهشنامه روانشناسی‌‌اسلامی، 3(6)، صص 7-42.
کلینی، محمد بن یعقوب. (1407 ق). اصول کافی (محقق: علی‌اکبر غفاری). بیروت: دار صعب و دار التعارف.
لطف‌‌آبادی، حسین. (1390). روش‌‌شناسی پژوهش در روان‌‌شناسی و علوم‌‌تربیتی (چاپ دوم). قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
لطف‌‌آبادی، حسین. (1394). روان‌‌شناسی رشد؛ نوجوانى. جوانى و بزرگسالى (چاپ چهاردهم). تهران: سمت.
مصباح یزدی، محمدتقى. (1380). اخلاق در قرآن (چاپ دوم). قم: انتشارات مؤسسه امام خمینی&.
منصور، محمود. (1389). روان‌‌شناسی ژنتیک؛ تحول روانی از تولد تا پیری (چاپ یازدهم). تهران: سمت.
نویدی، احد. (1387). تأثیر آموزش مدیریت خشم بر مهارت‌های سازگاری پسران دوره متوسطه شهر تهران. روان‌پژشکی و روان‌شناسی بالینی ایران، 14(4)، صص 394 - 403.
وکیلی، پریوش. (1386). ارزیابی تأثیر آموزش مهارت حل مسئله در مهار خشم نوجوانان پسر 15 - 12 ساله. اندیشه و رفتار،2(6)، صص 39 - 50.
Berk, Laura E. (2007). Development Through the Lifespan )4rd Ed). Boston: ablongman.
Baumeister, F. Vohs, D., and Tice, D. (2007). The Strength Model of Self-Control. Association for Psychological Science, 16(6), pp. 351-355.
Duckworth, A. L. & Kren, M. L. (2011). A Meta analysis of the convergent validity of self-control measures. Journal of Research in Personality. 453, pp. 259-268.
Hofmann, W. et al. (2009). Impulse and Self-Control From a Dual Systems Perspective. Perspect Psychol Sci, 4(2). pp. 162-76.
Kross, E. & Mischel, W. (2010). From stimulus control to self-control: Towards an integrative understanding of the processes underlying willpower. In R. Hassin & K. Ochsner & Y. Trope (Eds.). Self Control in Society, Mind, and Brain (pp. 428-446). New York: Oxford University Press.
Kruglanski, A. W. & Kőpetz, C. (2010). Unpacking the Self-Control Dilemma and Its Modes of Resolution . In R. Hassin & K. Ochsner & Y. Trope (Eds.). Self Control in Society, Mind, and Brain (pp. 297-311). New York: Oxford University Press.
Mead, N., Alquist J. L. & Baumeister, R. (2010). Ego Depletion and the Limited Resource Model of Self-Control. in R. Hassin & K. Ochsner & Y. Trope (eds.). Self Control in Society, Mind, and Brain, New York: Oxford University Press.
Tangney, J. P., Baumeister, R. F. & Luzio Boone, A. (2004). High self-control predicts good adjustment, less pathology, better grades, and interpersonal success. Journal of personality and social psychology. 72(2). pp. 271-322.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار